Massaconsumptie, economische groei, globalisering – elke trend heeft een anti-trend. Bijvoorbeeld "Slow Architecture“, die lokaal leven op de voorgrond brengt. Het uitgangspunt is de vraag: hoe wil ik leven? Een interview met sociologe Christiane Varga.
Christiane Varga heeft Germaanse filologie en sociologie gestudeerd aan de Maximilians universiteit van München en heeft haar intensief toegelegd op ruimtelijke sociologie en architectuur. Na haar studie verhuisde Christiane, die oorspronkelijk uit Ulm afkomstig was, naar Oostenrijk, waar ze vervolgens werkte als hoofdredacteur van het cultuurtijdschrift Living Culture in Graz, voordat ze zich in 2012 bij het team van het Wiener Zukunft Instituut aansloot. Haar werk concentreert zich op de holistische kijk op de dynamische interacties tussen wonen, leven en werken.
Christiane Varga
Germanist en socioloog
Slow Architecture
De aanwezigheid van gebouwen wordt steeds meer gevormd door architectuur die stapsgewijs ontstaat en organisch groeit. Slow Architecture realiseert succesvolle contra-ontwerpen voor conventionele gebouwen en baseert zich op sterke duurzaamheidskenmerken.
Het begrip Slow Architecture is midden jaren '80 ontstaan uit de Slow-Food-beweging. Naast het gebruik van natuurlijke materialen zoals hout of natuursteen, speelt de integratie van gebouwen in hun omgeving ook een beslissende rol in het basisidee van 'generieke architectuur'. Daarbij is het belangrijk om plaatsen waar te nemen zoals ze zijn: een unieke combinatie van natuur, architectuur en cultuur. Overeenkomstig wordt de waarneming gekenmerkt door
- de locatie en de omgeving op zich,
- de architectuur die een locatie ensceneert of verstoort,
- de rituelen die zich op een locatie afspelen.
Alle drie aspecten leiden samen tot ervaringen of dragen bij aan de beleving. Dit onderstreept dat in de toekomst vooral herkomst, authenticiteit, eigenaardigheden, diversiteit en regio een rol zullen spelen in ruimtelijke ordening en in het ontwerpen van gebouwen. Wanneer deze gecombineerd worden met een werelds perspectief, worden er concrete lokale, zintuigelijke ervaringsruimten gecreëerd. Wanneer de uniekheid van een regio door zijn gebouwen versterkt wordt, is er gegarandeerd publieke aandacht. In het vakjargon wordt deze focus ook als "Sensory Branding" aangeduid. Slow Architecture slaagt daar zeer succesvol in.
Kan Slow Architecture zich doorzetten als concept?
Een gesprek met Christiane Varga.
Vertraging, mindfulness, back to the roots ... Sinds wanneer speelden deze metafysische trends een rol in de architectuur en waar staan we vandaag in dit opzicht?
Net als in veel andere gebieden is er in de architectuur al enkele jaren de neiging om bewuster met materialen om te gaan en bestaande concepten in vraag te stellen. Dat is ingebed in een groeiende gezondheidstrend, waarbij bijvoorbeeld aandacht wordt besteed aan materialen en productieprocessen voor textiel of aan ingrediënten in levensmiddelen. Mobiliteit speelt een steeds belangrijkere rol en het toegenomen bewustzijn van ruimte en omgeving is zichtbaar in de architectuur. Bestaande materialen of constructiemethoden worden vaker gebruikt om nieuwe architectuur in hun respectieve omgeving in te bedden, zodat het specifieke regionale karakter, de authenticiteit en diversiteit zintuiglijk kan worden ervaren. Slow Architecture werd al selectief geïmplementeerd door visionaire denkers en innovators, maar algemeen gezien blijven efficiëntie en kosten de belangrijkste focus.
Het overheersende motto is nog steeds "zo veel mogelijk voor zo weinig mogelijk geld“. Hoe past dat binnen Slow Architecture?
Dit is een grote lacune. Wij als samenleving komen uit een fase van massaconsumptie die zijn hoogtepunt heeft bereikt na de economische groei en globalisering. Goedkope t-shirts in overvloed kopen en ze gewoon weggooien in plaats van ze te wassen - dit is op de spits gedreven consumptie. Maar deze ogenschijnlijke paradox tegenover Slow Architecture is belangrijk, want elke trend heeft een anti-trend. Precies daarom komt de regio zelf opnieuw op de voorgrond, en worden lokale schrijnwerkers en architecten ingezet. Dit heeft ook een democratiserend effect, omdat goed gevulde orderportefeuilles en een grote vraag betekenen dat lokale diensten goedkoper kunnen worden aangeboden en dat klanten met kleine budgetten zich ook meer kunnen veroorloven dan alleen een massaproduct. Tot slot moet men zich vooral elementaire vragen stellen: hoe wil ik leven? Waar wil ik me mee omringen? Waar bestaan bepaalde materialen uit, welke wil ik gebruiken? Wat betekent de regio voor mij?
"Verandering is een proces dat ook speels kan aanvoelen, dat stap voor stap en van de ene tot de andere persoon evolueert. Als het gaat om enthousiasme en niet om het volgen van regeltjes, dan vindt er op de lange termijn een verandering plaats.“
Nu er een tekort is aan vaklui, krijgt "Slow Architecture“ beslist een totaal andere betekenis …
Daar moet men echter rekening mee houden. Dit laat zien hoe belangrijk een holistische kijk is, want duurzaamheid, training, ambacht en vele andere onderwerpen hangen zoals een spinnenweb nauw met elkaar samen. Het volstaat niet om slechts aan een draad te trekken. Om het tekort aan geschoolde vakmensen op de lange termijn het hoofd te bieden, moeten opleidingsvormen opnieuw worden bekeken en moeten jongeren worden gemotiveerd. Want wanneer niets verandert, blijft Slow Architecture een losstaand onderwerp en slechts een handvol aannemers, bedrijven en architecten zullen zich nog bewust zijn van organisch gegroeide architectuur.
Wat moet er gebeuren om Slow Architecture te laten inburgeren? Moet het onderwerp dogmatisch worden nagestreefd of zijn kleine suggesties voldoende?
Vanuit een holistisch perspectief moeten kwesties als duurzaamheid vanuit de "eco-hoek" naar voren komen. Een zekere glamourfactor zou geen contradictie mogen zijn, omdat duurzaamheid er fantastisch uit kan zien en hip kan zijn, zoals pioniers zoals Bjarke Ingels laten zien. Het probleem is dat de vastgoedsector groeit en er daarom geen fundamentele behoefte is aan verandering. De motivatie om projecten complexer en tijdrovend te maken, is laag. Het is des te belangrijker om voorbeelden te creëren die copycats inspireren en motiveren, zodat de druk van de klant toeneemt. Op lange termijn zal daaruit een anti-trend ontstaan, ook als tegenbeweging tegen onze digitale wereld. Het begrenzen van de oneindigheid van digitalisering en het kaderen van het professionele en privéleven wordt aantrekkelijk. Thuis wordt het ankerpunt waar u verwelkomt wordt door natuurlijke materialen met organische vormen en zintuiglijke beleving. Dit kan bijvoorbeeld worden gezien in de ontwikkeling van de badkamer, waar er een verschuiving is van een functionele doucheruimte naar een wellnessruimte.
Het is belangrijk om Slow Architecture ondogmatisch en zonder repressie te stimuleren. Het doel is niet om enkel nog lemen huizen te bouwen in de eigen regio, maar om een bewustzijn van organisch gegroeide structuren te creëren en architecturen te ondersteunen die samenhangen met die regio. Individuele acties kunnen veel realiseren zonder basisconcepten op te geven. Verandering is een proces dat ook speels kan aanvoelen, dat stap voor stap en van de ene tot de andere persoon evolueert. Het gaat om enthousiasme, niet om het volgen van regeltjes, dan ontstaat verandering op lange termijn. Dat gebeurt niet van vandaag op morgen, maar ook dat impliceert het begrip Slow Architecture.